Dil ve Konuşma Güçlülüğü Destek Eğitim Programı ile bireylerin;
- Sesletim (Artikülasyon) ve ses bilgisel farkındalık(Fonolojik) becerilerini geliştirmeleri,
- Günlük iletişimde konuşma hızını ve ritmini işlevsel ve akıcı bir şekilde kullanmaları,
- Alıcı ve ifade edici dil becerilerini geliştirmeleri,
- Okuma yazma becerilerini geliştirmeleri,
- Günlük iletişimde alternatif ve destekleyici iletişim yöntemlerini kullanmaları beklenmektedir.
Dil ve konuşma güçlükleri ana hatlarıyla 5 alt grupta toplanmıştır;
- Konuşma Sesi Bozuklukları [Sesletim (Artikülasyon) ve Ses Bilgisi (Fonoloji)]
Çocuklar ve yetişkinler, sesleri net bir şekilde üretmede, telaffuz etmekte sorun yaşayabilirler. Ne dediklerini anlamak zor olabilir. Seslerin üretimi ve telaffuzunda sorun yaşayan bireylerin konuşma sesi bozukluğu olması yüksek ihtimaldir. Bu durumda dil ve konuşma terapistlerinden yardım ve destek almaları gerekebilir.
Bazı seslerin öğrenilmesi, edinilmesi ve üretilmesi, diğer seslere göre daha kolay olabilir. Örneğin, p,b, m, ve n gibi sesler k,g, ç,c gibi seslere göre daha kolay edinilebilir. Ancak bu durum her zaman için geçerli değildir ve uzman bir dil ve konuşma terapisi tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir. Çoğu çocuk 8 yaşına kadar tüm sesleri anlaşılır bir şekilde üretebilmelidir. Şayet bir çocuk yaşıtlarının üretebildiği bazı veya birçok sesi üretmekte zorlanıyorsa konuşma sesi bozukluğu olabilir.
Bazı çocukların ise hedef sesleri üretebilmelerine rağmen sözcük içinde ve günlük konuşmasında bazen üretirken bazen üretemediği gözlenmektedir. Örneğin “köpek” sözcüğündeki “k” seslerini bazen başta bazen sonda üretmekte zorlanmaktadır. Bu durumda sesbilgisel bir üretim zorluğundan söz edilebilir. Genelde sesletim ve sesbilgisi sorunları bir arada görülebileceği gibi nadiren de olsa ayrı ayrıda yaşanabilir. Dil ve konuşma terapistini gerçekleştireceği değerlendirme sonrasında yaşana konuşma sorunu tanılanarak uygun terapi sürecine geçilecektir.
- Konuşma Sesi Bozuklukları Belirtileri
Çocuğunuz ses çıkarmakta zorlanabilir. Bir sesi başka bir sesle değiştirebilir, ses ekleyebilir, ses atabilir veya sesi değiştirebilir. Başkalarının onu anlaması zor olabilir.
Küçük çocukların yanlış sesleri söylemesi normaldir. Örneğin, çocuğunuz bir “r” için “y” sesi çıkartabilir ve “robot” için “yobot” diyebilir. “Muz” sözcüğünü “buz” olarak telafuz edebilir. Bu durum 2-3 yaş aralığında sorun olmasa da 3.5 yaşından sonra müdahale edilmesi gereken bir durum haline gelebilir.
Aşağıdaki grafik her konuşma sesi için yaş aralığını göstermektedir.
-3 aya kadar: agulama sesleri
-5 aya kadar: Gülüyor ve eğlenceli sesler çıkarıyor
-6 aya kadar:”Puh”, “mi” ve “da” gibi sesleri olan bebekler
-1 yıla göre:“Mimi”, “bababa” ve “upup” gibi daha uzun ses dizileri
-3 yıl:M, h, diyor. p, b, t, d, k, g. ve kelimelerle f
–4 yıl:Hala s, ş, ç, z, l ve r sesleriyle ilgili sorun yaşayabilir
- Konuşma Sesi Bozukluklarının Değerlendirilmesi
Konuşma sesi bozuklukları dil ve konuşma terapistleri tarafından değerlendirilmektedir. Dil ve konuşma terapisti yapacağı test sırasında çocuğun sesleri nasıl ürettiğine, ayrıca çocuğunuzun dudaklarını, çenesini ve dilini nasıl hareket ettirdiğine de bakacaktır. Dil ve konuşma terapisti ayrıca çocuğunuzun dil becerilerini de test edebilir. Konuşma sesi bozukluğu olan çocukların çoğunda dil bozuklukları da vardır. Çocuğunuz kelimeleri anlamakta ve hikaye anlatmakta zorlanabilir. Bu durum konuşma sesi bozukluğunun yanı sıra konuşma dilini öğrenme ve çevresiyle iletişim kurmak için işlevsel olarak kullanmamasına işaret etmektedir ve dil bozukluğundan şüphelenilebilir. Gerçekleştirilen değerlendirme sonrasında varılacak tanı ile terapi sürecine geçilecektir.
- Konuşmada Akıcılık Sorunları (Kekemelik/Hızlı Bozuk Konuşma)
En yaygın akıcılık bozukluğu kekemelik, konuşmanın hızını ve ritmini etkileyebilecek tekrarlar, ses uzamaları, bloklar, kesintiler ve revizyonlarla karakterize konuşma akışında bir kesintidir.
Bu olumsuzluklara fiziksel gerginlik, olumsuz tepkiler, ikincil davranışlar ve seslerden, sözcüklerden veya konuşma durumlarından kaçınma eşlik edebilir (ASHA, 1993; Yaruss, 1998; Yaruss, 2004).
Bir başka akıcılık bozukluğu olan hızlı bozuk konuşma, konuşma netliği ve / veya akıcılıkta bozulmalara neden olan ve konuşmanın algılanması engelleyen hızlı ve / veya düzensiz konuşma olarak belirtilmiştir. (St. Louis &Schulte, 2011).
Kekemelik tipik olarak belirtilerini çocuklukta gösterir. Kekemelik, okul, iş veya sosyal etkileşimlere büyük ölçüde olumsuz etkileyebilir (Yaruss ve Quesal, 2004). Akıcılık sorunları yaşayan çocuklar, konuşma kaygısı ve hayal kırıklığı ya da konuşma için gereken zaman ve çabadan utanma konusunda korku veya endişe duyabilir (Ezrati-Vinacour, Platzky ve Yairi, 2001). Kekemelik, konuşma sesi bozuklukları gibi diğer bozukluklarla birlikte ortaya çıkabilir (St. Louis ve Hinzman, 1988; Wolk, Edwards ve Conture, 1993)
- Ses Bozuklukları
Sesin şiddetinde, tonunda ve kalitesinde kişinin yaşına, cinsiyetine uygun olmayan ve günlük iletişimini olumsuz etkileyen farklılıklar ses bozukluğu olarak adlandırılabilir.(Aronson&Bless, 2009; Boone, McFarlane, VonBerg ve Zraik, 2010; Lee, Stemple, Glaze ve Kelchner, 2004).
Disfoni olarak bilinen, ses bozuklukları işitsel-algısal belirtiler gösterir. Ses bozuklukları değişmiş ses kalitesi, ses perdesi, ses yüksekliği veya ses gücü ile karakterizedir.
Ses bozukluklarının belirtileri ve semptomları arasında
- Pürüzlülük (anormal ses teli titreşiminin algılanması);
- Nefesli ses
- Gergin ses
- Boğuk ses
- Aşırı yüksek veya düşük ses şiddeti
- Afoni (ses kaybı)
- Genizsi ses vb. vardır.
SES BOZUKLUKLARININDEĞERLENDİRİLMESİ VE TERAPİ SÜRECİ
Dil ve konuşma terapisti tarafından gerçekleştirilen ses değerlendirilmesi sonucunda farklılaşan ses özellikleri için terapi sürecine geçilir.
- Edinilmiş Dil Bozuklukları
- Gelişimsel Dil Bozuklukları
Konuşma ses bozukluklarında da belirtildiği gibi bazı durumlarda çocuklar konuşma dilini öğrenmekte ve işlevsel olarak çevresiyle iletişim kurmakta kullanmakta sorunlar yaşayabilir. Yaşıtlarıyla karşılaştırıldığında gelişimsel dil sorunları yaşayan çocuklar yaşıtlarının gerçekleştirdiği birçok dil becerisini hem alıcı hem de ifade edici olarak sergilemekte zorlanabilirler. Gelişimsel dil bozukluğundan şüphelenen çocukların erken dönemde dil ve konuşma terapistleri tarafından değerlendirilerek destek ve yardım almaları önemlidir.
Çocukların hepsi dili aynı şekilde öğrenir, fakat her zaman aynı anda değil. Bazı çocuklar erken konuşur ve söylediğiniz her şeyi anlar. Diğerleri fazla konuşmuyor veya dinlemekte zorlanıyor olabilir. Çocukların okula başlamadan önce konuşma veya dil problemleri olabilir.
Gelişimsel Dil Bozukluklarının Belirtileri
Bazı çocuklar, alıcı dil becerilerinde problem yaşayabilirler.
Örnek olarak;
- Söylenilenleri anlamama
- Soruları cevaplamamak
- Nesnelere ve resimlere işaret edememe
- Başkalarıyla konuşurken sırayı nasıl alacağınızı bilmemek
- Bazı çocukların ifade edici dil sorunları olabilir.
Örnek olarak;
- Soru soramama
- Nesneleri adlandıramam
- Cümle kuramama
- Şarkıları ve tekerlemeleri öğrenmekte zorlanma
- “Zamir” veya “onlar” gibi doğru zamirleri kullanmakta zorlanma
- Sohbeti nasıl başlatacağınızı ve devam ettireceğini bilememek
- Ayrıca, gelişimsel dil sorunları yaşayan çocuklar okuma yazma öğreniminde de sorunlar yaşayabilmektedir.
Gelişimsel Dil Bozukluklarının Nedenleri
Çocuğunuzun dil problemlerine neyin neden olduğunu kesin olarak bilemezsiniz. Bazı olası nedenler:
- Ailenizde dil problemi olan diğer insanlar
- Erken doğmak
- Düşük doğum ağırlığı
- İşitme kaybı
- Otizm
- Downsendromu
- Beyin hasarları
Gelişimsel Dil Bozukluklarının Değerlendirilmesi ve Terapi Süreci
Gelişimsel dil bozuklukları yaşayan çocuklar hem alıcı hem de ifade edici dil becerilerini ölçen standart bir test olan TEDİL kullanılarak değerlendirilir. Ayrıca, doğal etkileşim ve iletişim ortamlarında dil becerileri dil ve konuşma terapistleri tarafından gözlenir. Bunlarla birlikte aileden alınan bilgiler çerçevesinde belirlenen dil becerileri için terapi sürecine geçilecektir.
